Yazar/lar: Tolga Çakmak
Yayınyeri, Yayınevi: İstanbul, Hiperyayın
ISBN: 978-605-2015-13-1
e-ISBN: 978-605-2015-14-08
Önsöz
Toplumlar varlıklarını sürdürmek ve kültürlerini yaşatmak için sosyal, kültürel, siyasal ve teknolojik gelişmeler doğrultusunda şekillenen bilgi ortamlarında sürekli olarak bilgi üretmektedir. Bu durum zaman içerisinde toplumların kültürel mirasını oluşturan ürünlerin ortaya çıkmasını sağlamaktadır. Kültürel miras farklı aktörlerin katılımını içeren, birçok bilim dalını ilgilendiren ve çok katmanlı bir bakış açısı gerektiren bir kavram olarak görülmektedir (Aksoy ve Ünal, 2012, s. iv). Kültürel mirasın yönetimi üzerine çalışmaların yapıldığı alanlardan biri olan kütüphanecilik ve bilgibilim alanı da bu noktada sürdürülebilirlik, koruma ve erişim uygulamalarıyla öne çıkmaktadır. Bu doğrultuda kütüphanecilik ve bilgibilim alanının temel uygulama alanını oluşturan ve teknolojinin de etkisiyle birbirine giderek daha çok yakınsayan kütüphaneler, arşivler ve müzeler gibi bilgi merkezleri, kültürel miras ürünlerini toplama, düzenleme ve kullanıma sunma işlevleriyle toplumların kültürel birikimini yaşatan bellek kurumları olarak görülmektedir.
Kapsam olarak obje odaklı bir yapıdan doğanın ve doğa ile insanın birlikte yarattığı eserlere kadar genişleyen kültürel mirasın yönetimi konusu genellikle koruma işlemlerine odaklanmaktadır. Bu bağlamda ilk kullanıldığı günden bu yana bütün kültürel miras tanımlarının içerisinde yer alan arkeolojik eserler, kitaplar, yazma eserler gibi bilgi kaynaklarının korunması da bu kaynakları toplayan kurumlar olan müzeler, arşivler ve kütüphanelerin bu konularda sorumluluk taşımalarını gerektirmektedir. Kültürel bellek kurumları olarak da ifade edilen bu kurumlar kültürel birikimi kullanıcı beklentilerine cevap verebilecek düzeyde sunabilmek ve bu birikimi gelecek nesillerin kullanmasını sağlamak için teknolojik gelişmelere uyum sağlamak ve altyapı olanaklarını geliştirerek hizmet vermek durumundadır. Altyapı olanaklarını geliştirmiş ve teknolojik gelişmelere uyum sağlamış kültürel bellek kurumları kültür ürünlerinin daha etkin korunmasını, bu ürünlere ihtiyaç duyabilecek farklı kullanıcı gruplarına ulaşılmasını ve bu ürünlerin yönetimine dönük süreçlerin çağın gelişmelerine uygun bir şekilde gerçekleştirilmesini sağlamaktadır.
Diğer taraftan kültürel bellek kurumları kullanıcıların kültür ürünlerine farklı kanallar üzerinden erişmelerine ve kültür ürünlerini sahip oldukları becerilerle analiz ederek yeni ürünler ortaya çıkarmalarına imkân tanımaktadır. Bu kapsamda dijitalleştirme ve dijital koruma uygulamaları, kültürel bellek kurumlarının kültürel miras ürünlerini farklı kanallar üzerinden sunabilmeleri için önemli fırsatlar yaratmaktadır. Konuyla ilgili yürütülen Avrupa Birliği destekli birçok projede kültürel mirasın dijitalleştirilmesi, dijitalleştirme ve dijital koruma uygulamaları, küçük ve orta ölçekli kültürel bellek kurumlarındaki kültürel miras ürünlerinin kalıcılığının sağlanması, kültürel bellek kurumlarında dijital teknolojilerin kullanımı ve politikaların geliştirilmesi gibi temaların ele alınması bu konunun uluslararası düzeyde de değer taşıdığını göstermektedir (ENUMERATE, 2013, LoCloud, 2013; ERPA Guidance, 2003; INDICATE Projesi, 2012).
Teknik ve yönetimsel açılardan bir süreçler bütünü olarak dijitalleştirme ve dijital koruma uygulamaları bütün kültürel bellek kurumları için bir dizi karar verme sürecini içermektedir. Bu çerçevede kültürel bellek kurumlarının bu karar verme süreçlerini dijitalleştirme ve dijital koruma politikalarına dayandırarak yönettikleri görülmektedir. Nitekim konuyla ilgili çalışmalarda da dijitalleştirme ve dijital koruma politikalarının kültürel bellek kurumları için öneminin ve bu politikalara olan gereksinimin vurgulandığı dikkati çekmektedir (Beagrie, Rettberg ve Williams, 2008; King, 2008; Clerason, 2006; Fabunmi, Paris ve Fabunmi, 2006; Iwhiwhu ve Eyekpegha, 2008; Astle ve Muir, 2002).
Bu çalışmada bellek kurumlarının sahip oldukları kültürel miras ürünlerinin sürdürülebilirliği ve kullanıcılar tarafından kabul edilebilir bir formda sunulabilmesi için gerçekleştirilen dijitalleştirme ve dijital koruma uygulamaları ele alınarak kültürel miras ürünlerinin dijitalleştirilmesinde bellek kurumlarının vizyoner bir yaklaşımı benimsemelerinde etkili olabilecek konular bir model çerçevesinde anlatılmaktadır. Çalışmanın önemli bir bölümü 2016 yılında Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Bilgi ve Belge Yönetimi Anabilim Dalında Prof. Dr. Bülent Yılmaz’ın danışmanlığında yapmış olduğum “Türkiye’de Kültürel Bellek Kurumlarında Dijitalleştirme ve Dijital Koruma Politikaları: Bir Model Önerisi” başlıklı doktora tezine dayanmaktadır. Bu kapsamda çalışmanın birinci bölümünde kültürel bellek kurumları ve dijitalleştirme ilişkisinden hareket ederek kültürel bellek kurumlarının bu uygulamalarla neleri hedeflediklerine, dijitalleştirme iş akışına, ekipman ve dış kaynaklanma süreçleri ile söz konusu uygulamalarda karşılaşılan sorunlara değinilmektedir. Çalışmanın ikinci bölümünde dijital koruma uygulamalarına yönelik süreçler, yaşam döngüsü ve konuyla ilgili kavramsal modeller anlatılmaktadır. Dijitalleştirme ve dijital koruma politikaları ise çalışmada üçüncü bölümde ele alınırken dördüncü bölümde kültürel bellek kurumları için dijitalleştirme ve dijital koruma politikalarının geliştirilmesine yönelik model önerisi ve bu modeli oluşturan bileşenler ayrıntılandırılmaktadır. Sonuç bölümünde ise genel bir değerlendirme yapılarak kültürel bellek kurumlarının dijitalleştirme ve dijital koruma süreçlerine ve politikalarına uyarlayabilecekleri ilkeler paylaşılmaktadır.
Kültürel miras ve kültürel mirasa yönelik ürünler belirli bir zaman aralığında belirli bir çabanın sonucunda ortaya çıkmaktadır. Bu çalışma da ilk bakışta beş yıllık bir doktora eğitiminin çıktılarından biri olarak değerlendirilse de çok daha fazlasını ve çok daha farklı katkılardan oluşmaktadır. Bu doğrultuda bana desteklerini hiçbir zaman esirgemeyen anneme, babama ve kardeşim Berkay’a ne kadar teşekkür etsem azdır. Tezin ve bu çalışmanın ortaya çıkmasında yönlendirmeleriyle katkı sağlayan ve kendisinden çok şey öğrendiğim, öğrenmeye de devam ettiğim tez danışmanı Hocam Prof. Dr. Bülent Yılmaz’a teşekkürü bir borç bilirim. Bu kitaba kaynaklık eden tez çalışmasına yapmış oldukları katkılar için değerli Hocalarım Prof. Dr. Doğan Atılgan ve Prof. Dr. Özgür Külcü’ye ve değerli jüri üyelerine teşekkür ederim.
Birçok çalışmada olduğu gibi bu çalışmada da her koşulda desteğini hissettiğim ve hep var olan yakın arkadaşım Şahika Eroğlu’na hem modelin geliştirilmesine yönelik değerlendirmeleri hem de vermiş olduğu destek için teşekkür ederim. Bu çalışmanın kapak tasarımını yapan ayrıca çalışma süresince her zaman desteğini esirgemeyen ve vermiş olduğu fikirlerle çalışmanın gelişimine önemli katkıları bulunan Hüseyin Körpeoğlu’na teşekkürlerimi sunarım. Ayrıca bu çalışmanın yayınlanmasını sağlayan Hiperlink ailesine teşekkür ederim.
Bu çalışmadan kültürel miras ürünlerinin dijitalleştirilmesi ve dijital koruma uygulamaları için yararlanacak olan uygulamacılara ve araştırmacılara da konuya yönelik ilgileri ve verdikleri değer için ayrıca teşekkür ederim.
Dr. Tolga Çakmak
Atıf
Çakmak, T. (2017). Kültürel bellek kurumlarında dijitalleştirme ve dijital koruma politikaları. İstanbul: Hiperyayın
